فرنجک کنیز اسکندر که از ابتدا برای یافتن آب حیات با او همراه شده بود، وقتی که اسکندر آب حیات را پیدا کرد با کمک کلاغ مشک حاوی آب را درید و جرعه ای نوشید. از آن پس زندگی جاودان یافت و در نتیجه از همه جا رانده شد. کسی که به زندگی جاودان دست پیدا می کند هیچ دوست و قوم و خویش و یار و یاوری ندارد. فرنجک که از فرط تنهایی به تنگ آمده بود بعد از سال ها تصمیم گرفت جرعه ای از چشمه آب حیات را به هر کس که خواهانش باشد بدهد. اما چون پیرزنی فرتوت و ضعیف به نظر می رسید کسی او را باور نکرد. از ان موقع تا حالا فرنجک در ظلمات زندگی می کند. او در تاریکی شب بر سینه ی به خواب رفتگان می نشیند تا دروازه ی جهان دیگر را نشانشان دهد. اما غیر از ترس و فشار برای خفتگان چیزی به ارمغان نمی آورد. البته اگر کسی دلیری کند و گلوی فرنجک را محکم بچسبد، او برای خلاصی دروازه جهان های ناشناخته را می گشاید و راه رسیدن به چشمه آب حیات را فاش می کند. شاید شما هم افسانه هایی از این دست شنیده یا خوانده باشید. در باورهای ایرانی بختک یا فرنجک موجودی ست که شب ها بر سینه برخی افراد می نشیند، نفس کشیدن را مشکل و امکان هر نوع حرکتی را از آنها سلب می کند. 
در باورهای سایر فرهنگ ها هم چنین افسانه هایی وجود دارند. مثلا در اسطوره های آلمانی آلب ها (۱) مسئول رویا دیدن بودند. آلب ها موجوداتی بودند که طبق افسانه ها در جنگل ها زندگی می کردند و بسیاری مواقع به انسان ها یاری می رساندند. بعد از ورود مسیحیت مفهوم آلب معنی منفی گرفت و به موجودی گفته می شد که شب ها بر سینه مردم می نشیند و به آنها اجازه حرکت نمی دهد. مسیحیان معتقد تقریبا همه کسانی که مسیحیت را قبول نکرده یا در ظاهر قبول کرده اما همچنان در خفا بر اعتقادات خودشان مانده بودند به قتل رساندند، اعتقادات آنها را به عنوان تفکرات اهریمنی و خودشان را به عنوان جادوگران و یاوران شیطان معرفی کردند. واژه آلمانی کابوس شبانه (۲) هم از همین کلمه آلب گرفته شده.
کارشناسان خواب و رویا هم از پدیده ای به نام فلج خواب صحبت می کنند. فلج خواب همان حالتی ست که در باور عامیانه با نشستن بختک روی سینه افراد خوابیده بوجود می آید. این پدیده مکانیسم دفاعی مغز برای محافظت از بدن در موقع خواب است. توضیح اینکه مغز سیستم بسته ای ست که از طریق چند کانال ارتباطی یا همان حس ها با دنیای خارج در تماس است. موقع خواب ارتباط این کانال ها با دنیای خارج قطع می شود و آنها به دنیای درون وصل می شوند. مغز با انجام چند آزمایش ساده متوجه می شود که ارتباط با دنیای خارج را از دست داده و برای محافظت از شخص عضلات حرکتی او را فلج می کند. (به جز عضلات چشم ها و عضلات تنفسی). اگر مغز این کار را نکند بدن از رویایش تبعیت می کند یعنی وقتی که فرد خواب می بیند در حال دویدن است، بدن هم شروع به دویدن می کند. اولین کاری که مغز می کند این است که پیامی روشن به خودآگاهی فرد می فرستد. اگر جوابی دریافت نکند می فهمد که فرد به خواب رفته و سپس به عضلات دستور عدم حرکت می دهد. این پیام ممکن است احساس خارش یا غلتیدن یا تکان خوردن یا تشنگی و … باشد.
مکانیسم دفاعی فلج خواب و عملکرد خود آگاهی بعضی وقت ها با هم هم زمان می شوند. یعنی ذهن بیدار می شود (به خود آگاه می شود) در حالی که بدن هنوز در خواب به سر می برد. در این حالت فرد قادر به حرکت نیست و چون تنفسش آرام و عمیق است احساس نفس تنگی، خفگی یا فشار بر سینه می کند. نتیجه اش وحشتی کابوس مانند است که به بختک معروف است. معمولا فلج خواب را در طول شب حس نمی کنیم چون اول خودآگاهی یا ذهن آگاه به خواب می رود و بعد مغز وقتی که از به خواب رفتن ذهن آگاه مطمئن می شود طی خواب رم دستور فلج را صادر می کند. حالت بختک در صورت وقوع به طور متوسط دو دقیقه طول می کشد و ممکن است قبل از خواب یا بعد از خواب ایجاد شود.
در تحقیقاتی که توسط متخصصان ایرانی (۳) و غیر ایرانی (۴) انجام گرفته مشخص شده که حدودا یک چهارم مردم بختک را حداقل یک بار تجربه کرده اند. فلج خواب هیچ خطری ندارد و کاری ست که بدن همیشه موقع خوابیدن انجام می دهد. آگاهی به فلج خواب یا بیدار شدن زود هنگام یا همان بختک معروف هم هیچ خطری ندارد هر چند که به عنوان مشکلی برای خوابیدن یا مزاحمت خواب تلقی می شود و ممکن است کسانی که عادتا مضطرب هستند یا مشکل روانی دارند یا حتی در صحت کامل این پدیده را تجربه می کنند بخواهند از شرش خلاص شوند. در عین حال این پدیده در دانش خواب روشن کاربرد فراوانی دارد و رویابین ها نه تنها از آن فرار نمی کنند بلکه بر انجام آن مصر هستند.
بنابراین بختک ممکن است به دو صورت بروز کند: اختیاری و غیر اختیاری
بختک غیر اختیاری:
بختک غیر ارادی به علت های مختلف ممکن است روی دهد. در افراد افسرده یا در سردردهای میگرنی دیده می شود. همینطور در کسانی که شغل های پر خطر دارند. حتی بعضی وقت ها با خوردن غذای زیاد قبل از خواب در ارتباط است. فردی که دچار بختک می شود شدیدا احساس سنگینی و خفگی می کند و قادر به حرکت یا فریاد کشیدن نیست. کسانی که ناخواسته به این حالت دچار می شوند بهتر است انگشت دست خود را تکان دهند. تکان دادن انگشت در حالت فلج خواب بسیار سخت است اما با کمی تلاش ممکن می شود و نشان دهنده این است که در حال خروج از این وضعیت هستید. در هر صورت بختک غیر ارادی به ندرت بیش از دو دقیقه طول می کشد.
بختک اختیاری: بختک اختیاری یکی از معدود حالاتی ست که طی آن خودآگاهی کاملا فعال و بدن کاملا خواب است. این همان حالتی ست که رویا بین ها با تمرین های مختلف سعی می کنند آن را ایجاد کرده و آگاهانه به دنیای رویا وارد شوند. در دانش رویابینی به روش هایی که به فلج خواب آگاهانه منتهی می شوند روش های هوشیار آغاز (۵) می گویند. در روش های هوشیار آغاز رویابین به جای اینکه در خواب به خواب دیدن خود آگاه شود، مستقیما از بیداری به رویا وارد می شود و حالتی را که به خروج از بدن معروف است تجربه می کند.
- Alb
- Albtraum, Alptraum
- F. Sedaghat-Hamedani, E. Kayvanpour, S. Rezai: Prevalence of sleep paralysis and other symptoms of narcolepsy in Iranian Medical Students”-3rd scientific conference for GCC Medical Students.2004
- J. Allan Cheyne
- WILD: Wake-Initiated Lucid Dream
http://gesundpedia.de/Schlafparalyse_(Schlafl%C3%A4hmung)
