بلوما زایگارنیک(۱)، ۱۹۰۰/۱۹۸۸ بانوی روانشناس اهل لیتوانی که در دانشگاه برلین مشغول تحصیل در رشته روانشناسی بود، موقع دیدار از رستورانی در برلین کاملا تصادفی متوجه شد که پیشخدمت سفارش مشتری ها را روی کاغذ یادداشت نمی کند ولی همه ی سفارش ها را به بهترین وجه و تا موقعی که سر میز مشتری می آورد به یاد دارد. این موضوع که ذهن او را به خود مشغول کرده بود بعدا موضوع تحقیق وی شده و منجر به کشفی شد که به اثر زایگارنیک مشهور است. طبق این قاعده، انسان به طور معمول تکلیفی را که هنوز تمام نکرده بهتر به خاطر می آورد تا تکلیفی را که تمام کرده. به عبارتی ذهن با تکالیف حل نشده خودش را مشغول می کند:
اگر جدولی را تا نیمه حل کنید، سوالاتی که مربوط به خانه های خالی هستند و نتوانسته اید به آنها جواب دهید بهتر در خاطرتان می مانند تا آنها که جواب داده اید. در واقع ذهن هنوز به دنبال جواب سوالاتی که حل نکرده اید می گردد. 
بعدا و در همین راستا یکی از همکاران زایگارنیک موضوع بسیار جالب تری کشف کرد: اگر شما را مجبور کنند از انجام کاری که می خواهید انجامش دهید یا در حال انجامش هستید صرفنظر کنید، بیشتر مشتاق انجام آن خواهید شد.
مثلا اگر دخترها و پسرها را از معاشرت و دوستی با هم نهی کنیم، به سرعت ترغیب به دوستی و معاشرت با هم می شوند. یا اگر بدون قانع کردن دیگران و با اتکا به زور و قوه قهریه از آنها بخواهیم کاری را انجام ندهند، به احتمال زیاد آن کار را انجام خواهند داد. مثال ها از این دست فراوانند: خیلی از ما تا موقعی که وقت انجام کاری داریم و در ضمن برایمان مهم نیست، انجامش نمی دهیم چون می دانیم که می توانیم انجامش بدهیم اما به مجرد اینکه به هر دلیل وقت یا اجازه انجام آن کار را نداشته باشیم، برایمان خیلی مهم می شود و همه ی فکر و ذهنمان را به خود مشغول می کند که چرا انجامش ندادیم یا چطور می توانیم انجامش دهیم یا فرصت انجامش را دوباره کسب کنیم.
البته اثر زایگارنیک همیشه صد در صد عمل نمی کند اما در موقعیت های زیر تاثیر آن بسیار قوی ست:
وقتی که مطمئن باشید کاری را به تنهایی و بدون کمک دیگران می توانید انجام دهید.
وقتی که از انجام تکلیف خود لذت ببرید.
وقتی که خسته نباشید: حال و حوصله داشته باشید.
وقتی که شدیدا در انجام تکلیف خود غرق شده و تقریبا در مراحل آخر آن باشید.
در هر یک از چهار موقعیت فوق اگر کاری را که مشغول انجامش هستید نیمه کاره رها کنید (عمدا یا به خاطر فشار بیرونی)، امکان اینکه جزییات آن تکلیف در خاطرتان بماند و در اولین فرصت آن را دوباره از سر بگیرید، بسیار زیاد است.
برای کسانی که می خواهند خواب روشن ببینند قاعده کلی این است: هر چه ذهن روشن تر و شفاف تر باشد، سریع تر و بهتر می توان خواب روشن و شفاف دید. 
منظور از ذهن روشن و شفاف ذهنی ست که فاقد مشغولیت های ذهنی باشد. اما اگر صادقانه نگاه کنیم، هیچ ذهنی را نمی توان پیدا کرد که صد در صد فاقد مشغولیت باشد. بنابراین در قدم اول تا آنجا که می توانید مشغولیت های ذهنی را با تمام کردن کارهای عقب افتاده کم کنید و در قدم دوم مشغولیت های ذهنی را که نمی توان از ذهن بیرون کرد، با خود به رویا ببرید. به عبارتی برای حل مشکلاتی که ذهن شما را به خود مشغول کرده، سعی کنید آگاهانه خواب ببینید. در این حالت انرژی زیادی که ذهن صرف آن نگرانی ها می کند روی خواب دیدن و پیدا کردن راه حل متمرکز خواهد شد. به این ترتیب ضمن اینکه راه حل هایی بسیار مهیج، بدیع و غافلگیر کننده پیدا خواهید کرد، به دنیای خواب روشن نیز وارد خواهید شد.
اتاق یا فضایی که در آن می خوابید، از این نظر اهمیت بسیار دارد: اگر اتاق به هم ریخته باشد و قصد مرتب کردنش داشته اید اما به آن اقدام نکرده اید، به عنوان آخرین چیزی که قبل از خاموش کردن لامپ می بینید، ذهنتان را مشغول می کند و تاثیری منفی بر خواب روشن دارد مگر اینکه آگاهانه به بهم ریختگی اتاق فکر کنید و قصد کنید که درباره اش رویا ببینید.
اگر بخواهید از اثر زایگارنیک مستقیما برای ورود به خواب روشن استفاده کنید، لازم است که ابتدا تکلیفی برای خود در نظر گرفته، نیمی از آن تکلیف را بلافاصله قبل از خواب انجام دهید و با نیت اینکه نیم دیگرش را در حین خواب انجام خواهید داد، بخوابید. یک مثال ساده، لیوان پر از آب است: کمی از آن را قبل از خواب بنوشید و بقیه اش را بگذارید برای بعدا. به این ترتیب بدون اینکه زمان خاصی را در نظر داشته باشید، ذهنتان را به حالت انتظار وارد می کنید و این حالت انتظار شما را حتی در خواب هم رها نمی کند. در صورتی که تمرینات ارزیابی واقعیت را مرتبا انجام داده باشید، با استفاده از اثر زایگارنیک می توانید با اندکی تمرین خواب روشن را تجربه کنید. شرطش این هست که ذهن را موقع خواب به حالت انتظار وارد کنید و خودتان را قانع کنید که تکلیفی نیمه کاره دارید که باید انجامش دهید.
در قسمت بعدی این مطلب طی یک مثال تکنیک استفاده از اثر زایگارنیک برای ورود به خواب روشن با ذکر جزییات توضیح داده خواهد شد.
___________________
- Bluma Zeigarnik
با درود
بابت مطالبي كه به اشتراك گذاشته ايد بسيار سپاسگذارم، لطفا براي خواب روشن بيشتر آموزش دهيد
پايدار باشيد