کسی که خوابیده هر یک ساعت و نیم یک بار حالت منحصر به فردی را تجربه می کند: ضربان قلب، فشار خون و تنفس زیاد می شوند، اندام جنسی هم در مردان و هم در زنان تحریک می شود، ترشح آدرنالین افزایش پیدا می کند و چشم ها زیر پلک های بسته شروع به حرکت می کنند. اینها همه نشان گر ورود به خواب رم هستند. خواب رم آخرین مرحله چرخه خواب است.
کل خواب را بدون در نظر گرفتن چرخه های خواب به دو بخش خواب رم و خواب غیر رم تقسیم می کنند. خواب رم چند بار در طول شب تکرار می شود و هر بار طولانی تر از دفعه قبل است. در اوایل صبح به بیشترین زمان خودش می رسد. به همین خاطر است که بیشتر افراد کمی قبل از بیدار شدن احساس تحریک شده گی جنسی دارند. در یک خواب هشت ساعته سه تا شش مرحله رم رخ می دهد یعنی حدود بیست درصد از کل خواب.
متخصصان خواب عقیده دارند که در خواب غیر رم بدن فرصت باز سازی خود و در خواب رم روان فرصت آسایش و تنظیم دوباره خود را دارد.
الکتروآنسفالوگرافی یا ثبت فعالیت های مغز نشان می دهد که در حالت خواب رم مغز به شدت فعال است از طرف دیگر و هم زمان با شدت گرفتن فعالیت های مغزی، فعالیت ماهیچه ها و به ویژه ماهیچه های حرکتی به کمترین سطح خود رسیده. دانشمندان این تناقض در مغز و بدن را اینطور توضیح می دهند که فرد به خواب رفته جایی در مغزش می داند به زودی رویا خواهد دید و به همین خاطر ماهیچه های حرکتی را به جز آنها که برای حیات ضروری هستند از کار می اندازد. در غیر این صورت بدن سعی خواهد کرد آنچه را در خواب می بیند واقعا انجام دهد. در کودکان یا افرادی که دچار خوابگردی هستند این قطع ارتباط ماهیچه ها به درستی شکل نمی گیرد به همین دلیل آنها در خواب رم تحرک بیشتری دارند.
در خواب عادی بدن و خودآگاهی هر دو در خواب هستند. در خوابگردی بدن بیدار و ذهن خواب است. در خواب روشن خودآگاهی بیدار و بدن در خواب است.
از کار افتادن ماهیچه های حرکتی موجب فلج موقتی بدن می شود. بعضی وقت ها فرد در حین خواب رم به دلایلی بیدار می شود و از اینکه نمی تواند حرکت کند دچار تعجب یا وحشت می شود. در این حالت تحرک ماهیچه های تنفسی هم به کمترین حد خود رسیده و فرد بیدار شده احساس سنگینی یا خفگی بیش از حد می کند. این عدم توانایی حرکت و سنگینی تنفس به توهماتی منجر می شود که در زبان روزمره از آن با واژه بختک یاد می کنند.
در صورت محرومیت از خواب رم، یعنی در صورتی که فرد را به مجرد ورود به خواب رم بیدار کرده و این عمل را حدودا چهار شب انجام دهیم، در خواب های بعدی مدت خواب رم از بیست درصد به حدود بیست و نه در صد می رسد. (۱) این کار توصیه نمی شود. رویابین ها به جای اینکه سعی کنند بر مدت خواب رم بیفزایند تلاش می کنند که حداقل زمان رسیدن به مرحله رم را در چرخه خواب جلو بیندازند و یا مستقیما از حالت بیداری به خواب رم وارد شوند. اما چرا رویابین ها به خواب رم اهمیت می دهند؟ علتش این است که رویاها اکثرا در خواب رم به وقوع می پیوندند. در صورتی که بتوان خودآگاهی را بیدار نگه داشت یا به طریقی در حین خواب رم خودآگاهی را بیدار کرد رویا تبدیل به واقعیت دوم می شود. در این حالت خوابی که فرد می بیند چنان زنده و طبیعی ست که از نظر او فرقی با بیداری ندارد. این پدیده زنده و تکان دهنده هزاران سال در انحصار عرفا و جادوگران و شمن ها و موسسان ادیان گوناگون بود. با اصطلاحات آنها تعریف می شد و به روش های آنها به آن پرداخته می شد. اما حالا دانشمندان علم تجربی وارد گود شده و سعی می کنند با تئوری های علمی آن را تبیین کنند. آنها می خواهند موارد استفاده خواب روشن، علت های بروز آن و مکانیسم مغز در هنگام وقوع آن را پیدا کنند و برای ورود به این حالت راه حل های عملی و قابل اجرا ارائه می دهند.
- REM-rebound-Effekt